1. Nguồn gốc tranh Vinh quy bái tổ

Theo sử sách ghi lại vào năm 1484, vua Lê Thánh Tôn – một trong những vị vua giỏi nhất trong lịch sử Việt Nam đã ban lệ “bia đá đề danh”, nghĩa là ghi lại danh tính của các tân khoa tiến sĩ trong các kỳ thi, bằng cách khắc vào bia đá, dựng ở Văn Miếu tại cố đô Thăng Long, để tên tuổi của họ lưu danh muôn thuở. Hiện nay tại Văn Miếu Hà Nội vẫn còn 82 bia đá trong tổng số 117 bia đã được lập.

Khi đỗ đạt các tân khoa được nhà vua ban mũ áo, cân đai và cho lính hầu đưa rước về nơi sinh quán “Vinh quy bái tổ”. Dân chúng trong huyện tổ chức yến tiệc đón rước vị tân khoa với cờ, lọng, chiêng, trống rầm rộ. Nếu vị tân khoa đã có gia đình thì người vợ cũng được đón rước cùng với chồng như những câu thơ sau:

“Công thành danh toại về làng

Ngựa anh đi trước võng nàng theo sau

Bên nhau cho đến bạc đầu

Vinh hoa phú quý trọn câu nghĩa tình”

Khi về tới làng, vị tân khoa sẽ đến nhà thờ tổ của dòng họ và đình làng bái tạ tổ tiên, rồi về bái tạ thầy dạy và cha mẹ.

Chính về thông lệ này mà tranh “Vinh quy bái tổ” được ra đời.

2. Ý nghĩa của bức tranh vinh quy bái tổ

Hình ảnh một ông quan đội mũ mão trên lưng ngựa, với cờ lọng, người đánh chiêng trống, quân lính theo sau tiến vào trong làng nhắc nhở những người con đi học, đi làm xa quê hương khi thành danh phải luôn nhớ về quê cha đất tổ, nơi sinh ra và trường thành của mình.

Hành động vinh quy bái tổ không chỉ là vinh dự cho vị tân khoa, cho cha mẹ người thân mà còn là dịp để vị tân khoa bỏ bày lòng biết ơn đối với tổ tiên, cha mẹ và thầy dạy theo đúng đạo lý “công cha, nghĩa mẹ, ơn thầy”, “uống nước nhớ nguồn”. Đây là truyền thống lâu đời của dân tộc Việt Nam.

Trong câu vinh quy bái tổ nếu được dịch nghĩa ra rõ ràng từng chữ thì ắt hẳn ai cũng có thể hiểu rất rõ về câu nói này. Bởi nó rất đơn giản và dể hiểu:

- Vinh: Vinh danh, thành công, đạt được cử nhân, đạt được thành tích cao nhất trong kì thi....

- Quy: Đó là sự quay về lại nơi sinh thành, nơi dưỡng dục, nơi nuôi nấng ta nên người.

- Bái: Là bái lạy, quỳ lạy.

- Tổ: Ý nói về tổ tiên, cha mẹ, cội nguồn của bản thân.

Vậy quy tụ lại với câu nói vinh quy bái tổ là ý muốn nói đến sự quay về của cử nhân sau khi đạt được thành tích cao trong thi cử. Họ mong muốn được quay về lại nơi ta sinh ra, và quỳ lạy với lòng thành kính biết ơn. Bên cạnh đó, vinh quy bái tổ còn thể hiện về phong tục tập quán của con người Việt Nam ta từ xưa tới nay. Đó là uống nước nhớ nguồn, nhớ về cội nguồn hay là ăn quả nhớ kẻ trồng cây …

3. Treo tranh vinh quy bái tổ ở đâu?

Tranh vinh quy bái tổ thường được treo ở nơi trang trọng trong nhà với niềm tự hào của gia chủ. Bạn nên treo tại phòng khách hoặc phòng sinh hoạt chung của gia đình để đồng thời giáo dục và khuyên răn con cháu chăm chỉ  học hành, nhắc nhở cho con cháu về truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.